Ömer Türker‘in CİNS adlı aylık derginin bu ayki sayısında (Mayıs 2021 / Sayı: 68) çıkan “Dinî Kozmolojinin Tasavvufî Yorumu” başlıklı yazısından yer yer yapacağım alıntılamalardan ibaret olacak bu yazı. Başlık da o yazıdan bir alıntı.

” Taberî’nin Tarih’inde gördüğümüz dinî kozmolojinin İslam filozofları tarafından yapılan parçalı yorumları, gerçekte dinî naslar ile felsefî öğretiler arasında irtibat kurmaya yönelik daha genel ve kapsamlı bir çabanın parçası olarak değerlendirilmelidir. (….)

Farâbî, Âmirî, İbn Sînâ ve Sühreverdî gibi filozofların dinî kozmolojiye ait unsurlara ilişkin parçalı yorumlarından sonra nihayet İbnü’l-Arabî modern döneme kadar dînî ve felsefî düşünceye damgasını vuracak kapsamlı bir yorum faaliyeti gerçekleştirmiştir. İbnü’l- Arabî düşüncesi, tasavvuf geleneğinin kelâm geleneği ile ittifakına felsefe geleneğinin de eklendiği bir öğretidir. (…) Hiç kuşkusuz bu yeni mezcin ve yorumun merkezinde genelde dinî düşünce geleneklerinin özelde tasavvuf geleneğinin duyarlılıkları vardır. (…)

İbnü’l- Arabî, Taberî’deki yaratılış hikayesini olduğu gibi alır fakat iki önemli müdahalede bulunur. Birincisi, yaratılış hikâyesini zamansallıktan arındırmasıdır. (…) Taberî on beş bin yıla ulaşan bir evren tarihi resmi çizer. (…) Bu açıdan bakıldığında Taberî’nin zamansal anlatısının mukabilinde âlemin ezelî olduğunu iddia ederek yaratılışı zamansal bir tayinden arındıran felsefî kozmoloji bulunur.

Bu sebeple İbnü’l-Arabî tarihlemelerin tamamını açıklamanın dışında bırakmıştır. (…) Dolayısıyla yaratılışa zaman tayin etmek, yaratılışın ezelî oluşuyla çelişir. İbnü’l-Arabî’nin dinî kozmolojiye ikinci müdahalesi tam da bu bağlamda anlam kazanır. Taberî’nin tasvirindeki nesnelerin tamamı İbnü’l- Arabî metafiziğinde varlığın mertebelerine dönüşmüştür. (…) Dolayısıyla varlığın mertebeleri, Tanrı’nın zuhurları ve tecellîleridir. (…)

Böylece İbnü’l- Arabî, kelâmcıların (…) sorunlu görerek kelâmî tefekkürün konusu hâline getirmediği dinî kozmolojiyi hem sudurcu metafiziğin gücünü taşıyan hem de sûfîlerin mahrem tecrübeleriyle muhkem hâle getirilen ayrıntılı bir teoriye dönüştürmüştür. (…) Dönüşümün en dikkate değer tarafı, aslında Taberî’de yöntemsel bir ilke olarak vurgulanan hususun, tasavvufun metafizik iddialarının temeline yerleştirilmesidir. (…) Diğer deyişle vahdet-i vücud, rivayet (hadis, tefsir ve tarih) ve dirayet (kelâm ve felsefe) yöntemlerinin verilerini kelimenin hakiki anlamıyla mezceden bir nazariyedir. (…) Diğer deyişle vahdet-i vücudla birlikte İslâm düşüncesinde metafizik iddiaya sahip disiplinler arasında hiyerarşi oluşturma tavrı gelişmiştir.

İsmet Özel‘in İstiklâl Marşı Derneği internet portalinde İsmet Özel köşesinde “İslâmla Damgalanmış Varoluş” üst-başlığı altında çıkan
“İki Yanlış Bir Doğruyu Götürecek Olursa” başlıklı yazısından (http://istiklalmarsidernegi.org.tr/IsmetOzel?Id=71&KatId=3) ilk alıntıladığım cümle bu yazının başlığını oluşturdu. O yazının her paragrafından alıntılayacağım cümleler de yazının metnini oluşturacak.

“(…) Acaba tarih sahnesinde boy göstermiş aktörlerden ibret alma örneği göstermiş hiç olmazsa bir tanesi işaret edilebilir mi? Edilemez.” (…)
Tarihin hasseten milletlerin başına gelenlerden bahsettiği kadar tarih kavramına tetabuk ettiğini akıldan çıkarmayalım. (…)”

” Bizleri, biz insanları seyirci konumuna taşıyan her ne ise o şey masumiyetimize giden yol üzerinde bulunmuyor. (…) Yaratılmışlar arasında pazarlık derdine talip insandan başkası değildir. (…)
Büyü insandan teknologi hükümran olunca koptu. (…)”

” Ferde fert diyebilmemiz için o ferdin kullandığı dilin neyi ifadeye elverişli olduğu fikrine sahip olmalıyız. (…) Nefsimizin iz bırakan varlığına aklımız ve lisanımız dolayısıyla hükmederiz. (…) Âyetle sabittir ki, insan kendini müstağni saydığı zaman mutlaka azar.”

Mevlânâ Celâleddîn Rûmî‘nin (604 /1207-672/1273) Fîhi Mâ Fîh adlı eseri merhûm Ahmed Avni Konuk (1868-1938) tarafından tercüme edilmiş, yine merhum Selçuk Eraydın (1937-1995) tarafından yayına hazırlanmıştır. Bu kitaptan alıntılayacağım bazı sözlerden oluşacak bu yazı. İlk alıntı da bu yazının başlığını oluşturdu (s. XXI).

“Gerçek fakîrlik, ihtiyacını Hak’dan istemek, ve mahlûkattan müstağnî (gönlü tok) olmaktır. ‘Abdullah’ (Allah’ın kulu) olmayanlar ‘abdü’ş-şehvet’, ‘abdü’s-servet’ veya abdü’l-mansıb (makamın kulu) olmaktan kurtulamazlar. Tasavvuf edebiyatı klasiklerinden Keşfü’l-mahcub isimli eserin yazarı Hucvîrî’ye göre ilimsiz emîr, takvâsız âlim, tevekkülsüz halk şeytanın yoldaşı olur. (s. XXIV) (Bu alıntılar kitabın “Fîhi Mâ Fîh Hakkında” başlıklı ve merhûm Selçuk Eraydın tarafından yazılmış ilk bölümündendir.)

“Bir hâm-ı ezelînin pişmek ve olmak ihtimali yoktur.” (s. 2)

“Aşk davâsında bulunmak kolaydır; lâkin o davâya delîl ve burhân ister.” (s. 8)

“Her işte insana rehber olan dertdir. Bir kimsede bir işin derdi ve o işin heves ve aşkı, derununda peydâ olmadıkça, o işe kasd etmez ve o iş derdsiz ona müyesser olmaz.” (s. 22)