Gazzâlî’nin Mişkâtü’l-Envâr’ ından Entelektüel Perspektifler

“Bu yazının amacı büyük İslâm mütefekkiri Gazzâlî’nin çok yönlü ve çok disiplinli entelektüel kişiliği hakkında fikir veren küçük fakat dev bir eserini tasavvuf-felsefe ilişkileri açısından incelemektir. Nizâmiye hocalığından itibaren edindiği felsefî formasyonu, tasavvufî hüviyet taşıyan bir son dönem eserinde Huccetü’l- İslâm’ı nasıl yeniden ürettiğini ortaya koymak ise bu çalışmadaki temel meselemizdir. Kanaatimizce kendisini meslekten filozof saymamış bir büyük mutasavvıf din bilgininin felsefî unsurları tasavvufî bir esere eklemlerken sergilediği entelektüel tavrı bir nebze anlamak, elindeki felsefî maddeye tasavvufî bir sûret verirken bilginimizin nasıl bir fikrî yöntem izlediği hakkında soluk da olsa bir fikir edinmek böylece mümkün olacaktır. Bu tür tavır ve yöntemler hakkında fikir sahibi olmak, klasiklerin çağdaş okuyucusu olarak bizlerin entelektüel deneyim dünyası için de bir kazanım olabilir.”

Bismillâhirrahmânirrahîm

Âmenerresûlü bimââ ünzile ileyhi mirrabbihî ve’l mü’minûn* küllün âmene billâhi ve melâiketihî ve kütübihî ve rusulih* Lâ nüferriku beyne ehadin mir rusulih* ve kâlû semi’nâ ve eta’nâ ğufrâneke rabbenâ ve ileyke’l mesıyr* Lâ yükellifullâhü nefsen illâ vüs’ahâ* lehâ mâ kesebet ve aleyhâ me’ktesebet* rabbenâ lâ tüâhiznâa innesînaa ev ehta’nâ* rabbenâ velâ tahmil aleynââ isrankemâ hameltehü alellezîne min kablinâ* rabbenâ velâtuhammilnâ mâlâ tâkatelenabih* va’fu annâ vağfirlenâ verhamnâ ente mevlânâ fensurnâ alel kavmil kâfirîn*.

Bu iki âyet Peygamber Efendimize (s.a.v.) Miraç’ta ikram edilmiştir. Hulusi bir kalb ile okuyan kimse muradına nâil olur. Hz. Peygamber Efendimiz (s.a.s.) buyurdular: Bu âyetleri bana Rabbim Arş’ın altında ikram etti. Yatsıdan sonra okuyan kimse geceyi ibadetle geçirmiş gibi sevaba nail olur. Peygamber Efendimiz’e (s.a.v.) soruldu: “Hangi âyet-i kerimeyi okumayı çok seversiniz?” Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) cevabı: “Bakara sûresinin son iki âyetini” diye buyurdu. Zîrâ bu iki âyet rahmet hazinelerinden bir hazinedir.”

( Münacaat Cüzü’ nden; www.havvaözkan.com Silahtarağa cad. No. 183 Alibeyköy / İst. )

Prof. Dr. İLHAN KUTLUER’in Felsefî Gök Kubbemiz isimli kitabının ( İZ Yayıncılık:1000, düşünce dizisi:127, İstanbul, 2017 ) Bir İsmin Müsemmâsı başlıklı bölümünün birkaç yerinden yapacağım alıntılamalar oluşturacak bu yazıyı.

“İslâm felsefesinin neliği etrafındaki tartışmaların alacakaranlığına biraz ışık tutabilmek ve bu yönde zihinsel bir çerçeve teşkil etmek için son derece basit bir terminolojik şemaya başvuracağız : İslâm× Felsefe×Tarih. İslâm felsefesi tarihi alanına ismini veren üç terim. Bu terimleri uygun bir referans çerçevesi içinde yan yana getirebilmeyi ne ölçüde başarabilirsek, İslâm felsefesi tarihi çalışma alanını efrâdını câmî ağyârını mânî (eksiksiz ve fazlasız) şekilde sınırlamamız ve bu istikâmette önerilerde bulunmamız o derecede mümkün olacaktır.

Her şeyden önce şunu belirtmek gerekir ki İslâm felsefesi teriminde İslâm geçiyor olması bazı kafa karışıklıklarına sebep olmaktadır. Bunu aşmak için -özellikle akademik araştırmalarda- İslâm’ın iki anlamda kullanıldığı hatırlanmalıdır. Din olarak İslâm, medeniyet olarak İslâm. Din olarak İslâm ilâhî kaynaklı, ilkeleri sâbit, tarih-ötesi ve evrensel olan Kur’an vahyinde ve onun nebevî örnekliğinde ifadesini bulur. Buna karşılık medeniyet olarak İslâm, Müslümanların, esasları Kur’ân ve sünnette bulunan hakikat öğretisinin kurucu idealleri istikâmetinde ve zaman-mekân şartları içindeki yürüyüşünün tarihsel, beşerî ve birikimsel tezahürüdür. İslâm medeniyeti tarihinde ilmî faaliyet bir bakıma İslâm’ın bu iki anlamına uygun olarak iki bakış açısını gerekli kılmıştır. İlki, din olarak İslâm tasavvurundan hareket eden, onun temel metinlerini ( nasslarını) mevzu, mebde ve mesele edinen, bu metinlerde ifadesini bulan itikad, ahlâk, hukuk ve ibadet değerlerini hayata geçirmek amacındaki şer’î ilimlerdir. Bunları tefsir, hadis, fıkıh ve kelâm ilimleri şeklinde sayabiliriz. Tasavvufî bilgiye gelince, ‘marife’nin bir ilimler (ulûm) sisteminde metafizik ve/veya ahlâk öğretisi olarak mevki aldığı her durumda, bazı klasik tasniflerde rastlandığı gibi tasavvufu da şer’î ilimlere eklemeliyiz. Elbette bu ilimler oluşum ve gelişimleri itibariyle tarihsel bir süreç içinde tedevvün etmiş, dinî esaslar, tarihsel problemler ve aklî deneyimlerin diyalojik ilişkisiyle kendi birikimlerini üretmişlerdir. Bununla birlikte temel mevzuu, referansı ve meselesi nass olduğu için metodolojik açıdan bu ilimler klasik gelenekte şer’î /dînî/naklî/vaz’î sıfatlarıyla nitelenmiş olup günümüzde yaygınlaşan kullanımda ise İslâmî ilimler olarak anılmaktadırlar. Vâkıa araştırma yöntemleri belli ve bu yüzden ilim adını almayı hak etmiş ilmî çalışma alanlarının hepsi özünde ‘İslâmî’dir, İslâmî bir değer taşır ancak ilimlerde şer’î olan / olmayan ayırımına gidilmiş olmasının metodolojik anlamı bu yazının konusu değildir.

Şer’î ilimler içinde kelâm ilminin sadece dînî itikadın formülasyonu, temellendirilmesi ve müdafaası olmakla kalmayıp bu işini yaparken teşekkül döneminden beri basvurduğu felsefe metinlerinin etkisiyle bir kozmolojik teoriye ulaşmak istediği ve hattâ giderek bir dinî metafizik olmaya yöneldiği bilinmektedir. Tasavvuf söz konusu olduğunda da bu manevî gelişim disiplininin bazı geç dönem üstadları da psikoloji, ahlâk ve metafizik söylemlerinde felsefenin dilini kullanmaya başladığı ve giderek tasavvufu bir metafizik ilmi olarak kurmaya yöneldiği gözlenmektedir. Bu açıdan bakılırsa şer’î ilimler kategorisindeki bu iki disiplinin felsefî diyebileceğimiz entelektüel boyutlara sahip olduğu açıkça görülecektir. Hattâ zaman zaman kelam, felsefe ve tasavvufun alternatif metafizikler olarak kavrandığını da bilmekteyiz. Tabiatıyla bizi burada İslâm entelektüel geleneğinin üç büyük tezahüründen el-felsefe ilgilendirmektedir ki terim olarak el-felsefe, dinî ilimler (ulûmu’d-din) ya da naklî ilimlere (el-ulûmu’n-nakliyye) mukabil felsefî ilimler ya da yaygın tabirle aklî ilimler (el- ulûmu’l- akliyye) olarak anılan ilimler sistemini ifade eder. Metodolojik olarak aklî niteliği belirgin hattâ belirleyici olan felsefî ilimler, medeniyet olarak İslâm’ın “ulûm” tasniflerinde şematik olarak ifadesini bulmuş entelektüel tezahürleridir. Şu halde İslâm felsefesi çalışmak ‘medeniyet olarak İslâm’ın başlıca entelektüel tezahürlerinden birini çalışmak demektir.”

Siyasi partilerin genel başkanları elbette iyi ve etkili konuşma yeteneğine sahip olmalılar. Benim çocukluk ve ilk gençlik yıllarımda Adnan Menderes’in, Süleyman Demirel’in, Bülent Ecevit’in, Turhan Feyzioğlu’nun konuşmaları etkili /etkileyici olurdu. Ailemizin ve akrabalarımızın büyükleri izlerlerdi radyodan onların konuşmalarını. Oy verdikleri partilerin de, oy vermedikleri partilerin de, seçimlerden başarılı çıkan partilerin de, başarısız çıkan partilerin de konuşmaları ilgiyle izlenirdi.

Şimdilerde öyle değil. Televizyondan izleniyor rastgele siyasi partiler adına konuşanlar.

CHP genel başkanı Özgür Özel konuşurken çok hareketli nedense. “İmamoğlu Başkan”a hayran gibi gözüküyor; Kılıçdaroğlu’na ise kızgın olduğu besbelli.

Yani konuşması ve yüz ifadesi kime hayran olduğunu da, kime kızgın olduğunu da yansıtıyor belirgin olarak. Partideki konumu mu onu tedirgin ve rahatsız ediyor. Yani konumunu kaybetme endişesi mi var? Kime hayran olduğu ise belli: Ekrem İmamoğlu’na. O ise Silivri Cezaevi’nde. İsmet Özçelik TV’de şu anda konuşuyor CNN TÜRK’de Fulya Öztürk’ün programında, SON DURUM’da. “TEPEMİN TASINI ATTIRMA!” , “SUÇLAMA: SUÇ İŞLEMEYE TAHRİK”, “ÖZEL YARGIYI NİYE TEHDİT ETTİ?”, TANJU ÖZCAN: “CHP derhal Kııçdaroğlu’nu ihraç etmelidir!”, KıIıçdaroğlunu CHP’den Atacaklar mı?”,

“Ekrem başkan”ı sevdiği ondan söz ederken çok belli oluyor. Kılıçdaroğlu’nu sevmediğini yine kızgın yüz ifadesi ve konuşmaları yansıtıyor.

MUSK: TRUMP’A “PEDOFİL Mİ DEDİ?

Eski CHP genel başkanlarına göre Özgür Özel’in konuşmaları etkileyici ve dikkat çekici değil elbette. Öyle ya, merhûm Bülent Ecevit’le kıyaslanması bile düşünülemez. Ama şimdi CHP’nin genel başkanı işte. “Geçmişe mazi derler” sözünün yeri burası.

Özgür Özel’e naçizâne tavsiyem konuşmalarını iyi hazırlaması ve kürsüde konuşurken çok kızgın görünmemeye çalışması. Konuşmasını değerlendirenler “çok kızgın, öfkeli” dememeliler. O izlenim onu sevenleri bile üzer. İçtenlikle belirtiyorum, kızgınlık ve öfke yansıtan bir surat kendisini sevenlerde bile yer ederek, o siyasi kişiyi konuşurken hep o suratla görmeye teşne olurlar.

Kızgınlığın, öfkenin en az etkilediği kişiler olmalı siyasetçiler. Devleti yönetmeye talip kişiler değil midir onlar!

Özgür Özel acaba Kılıçdaroğlu yeniden partiye ve genel başkanlığa döner diye mi kaygılı? (Genel Başkan olmak ne kadar önemliymiş!)

MUSK BOMBAYl PATLATTI.

Prof. Dr. Ekrem Demirli’nin “Bir Mektup Geldi O’ndan Kur’an’ın Anlamına Yolculuk” fikriyat’tan 1. Baskısı Mart 2025’de çıkmış bu kitabın KİM DAHA BİLGİLİDİR? başlıklı bölümünden yapacağım bazı alıntılamalar oluşturacak bu yazıyı.

” Her insan kendinden daha bilgili birinin olabileceğini düşünerek haddini öğrenir; bu acizlik insanı daha büyük bilgiye götürmezse basit bir hoşgörünün sebebi olabilir. Birinci bilgi şeriatın ve hayatın bize öğrettiği bilgi iken ikinci bilginin hakiki olarak idraki birinci bilgiyi ahlaka döndürmekle mümkündür ( marifet ) . İnsanın bilgideki acizliğini sofistçe bir tereddütten ahlaki devrime (kimyâ-i saâdet) taşıyan şey kişinin, yegâne bilenin Allah olduğunu bilmesidir. “

“Kur’ân-ı Kerîm’de takibi güç konulardan birisi Hz. Hızır ile Hz. Mûsâ bahsidir diyemeyiz belki, lakin üzerinde en çok söz söylenen konuların başında o gelir. (Kehf, 60-82.) Kıssayı ‘zâhiren’ okursak, görünen ile görünmeyen arasındaki tezat, tasavvufun bazı iddiaları başta olmak üzere birtakım gizemci gelenekleri normatif geleneğe karşı tahkim eder: Her görünenin görünmeyen yanı varsa ve Hz. Mûsâ dahi onu farketmiyorsa sıradan insanlar ne yapacaktır? Görünmeyeni bir bilen var olduğuna göre de nübüvvet kendi kendini zora düşürerek bilmediğimiz biri lehine (Hızır ve onu takip ettiğini iddia edenler mesela) makul ve ‘anlaşılır’ zemini tezyif etmiş (değersiz göstermiş) olacaktır. Öte yandan peygamberlik bize ‘bâtın’ bilgisini ihmâl eden veya onunla çelişen bilgi getirmişse, şeriatın derinliği ve hakikiliği ne olacaktır? (…) Kanaatimce tasavvufun İslâm düşüncesinde ve toplumunda bereketini yitirmesinin en önemli nedenlerinden birisi bu kıssanın ‘zâhirî’ yorumundan devşirilen zâhir- bâtın karşıtlığı idi.

Her şeyden önce bu sohbetin -yolculuk- Hz. Mûsâ’nın hayatında olduğu gibi Hz. Hızır’ın hayatında da bir terakki vesilesi olduğunu unutmamak gerekir. İkisi cihetinden de yolculuk, en tam bilene doğrudur: Allah’a… Bize anlatılanlar daha çok Hz.Mûsâ’nın ‘öğrendikleri’ ile ilgilidir; çünkü vahiy bilgisini getirecek olan odur. Biz Musevî isek onun öğrendikleri bize lâzımdır. Bu itibarla hikâyenin kahramanı Hz. Mûsâ’dır. Başka bir anlatımla kıssa Hızır-Mûsâ kıssası değil, Hz. Mûsâ’nın ‘Hızır Dersi’dir. Yahut da Mûsâ-Hızır kıssasıdır. Hz. Hızır’ın bir peygamberden bir şey öğrenmemesi düşünülebilir mi? Biz onun ne öğrendiğini bilmiyoruz lâkin bilebildiğimiz, İbnü’l-Arabî’nin yorumuna göre, ‘ayrılma’ sebebi bile Hz. Mûsâ’nın hüküm vermesidir : Kim olursa olsun Peygamber buyruğu onu bağlar. (İbnü’l-Arabî, Fusûsu’l- Hikem, s.215-218.)