MUHYİDDİN İBNU’L-ARABî’nin FUSÛSU’L-HİKEM Tercüme ve Şerhi- III’den (Tercüme ve Şerh: AHMED AVNİ KONUK ; Hazırlayanlar: Prof. Dr. MUSTAFA TAHRALI- Dr. SELÇUK ERAYDIN) yapacağım bazı alıntılamalar oluşturacak bu yazıyı.

“Muhyiddîn İbnü’l-Arab Füsûs’ta “Hak, ma’nâ yönüyle, görünür olan şeyin rûhudur. Böyle olunca Hak, Bâtındır; bundan dolayı Hakk’ın âlemin sûretlerinden zâhir olan şeye nisbeti, müdebbirin (tedbirlinin) rûhunun sûrete nisbeti gibidir.” diyerek Hakk’ın bir bakıma “âlemin rûhu” olduğunu ifade etmiştir.

Ahmed Avni Bey bu cümleyi şöyle şerh etmiştir: İlâhî isimler Zât’ın şe’nleridir. Zât’ın şe’nleri ise Zât’ın aynıdır. Zâhir ismi ilâhî isimlerden biridir. Bu zâhir ismi âlemin zâhir olmasnı gerektirir. Zîrâ mazhar, yani bir zuhur yeri olmaksızın bir ilâhî isim zuhûra gelmez. Bu bakımdan “Âlem Hakk’ın Zâhir ismi”olunca, Hak âlemin ”ayn”ı olmuş olur. Bu takdirde âlem Hakk’ın “sûreti” ve “hüviyeti” olmuş olur. İşte bu bakımdan Hak bütün aklî, hissî, rûhânî ve cismânî sûretlerden zâhir olan şeylerin, “ma’nâ” ve “hakîkat” yönüyle, rûhu olur. Hakk’ın âlemin rûhu olması demek, Hak bâtndır demektir. Şu halde âlemde zuhûr ve ma’nâda butûn Hakk’ın hüviyetidir. Hak hem zâhir olanın ve hem de bâtın olanın “hüviyet”i olunca, Bâtın oluşun Zâhir oluşa nisbeti, herhangi bir sûreti tedbîr eden rûhun o sûrete nisbeti gibi olmuş olur.

“Hak nûrından yanmağa sabr etmeyen ve ictihâd göstermeyen adam, adam değildir. İdrâk olunan her şey Hak değildir. Âdem odur ki, ictihâddan uzak kalmayıp, bî-ârâm ve bî-karâr olarak Hakk’ın celâl nûrı’nın etrafını devr eyliye. Ve Hak odur ki, âdemi yakıp yok ede ve hiçbir akıl onu idrâk edemiye.”

“Hani o hayâlsiz olan yakîn? Hak Teâlâ cevâben buyurur ki: Benim de düşmanım, sizin de düşmanınız olanları dostlar edinmeyin. Daima nefsi murâdsız tutun. Zîrâ azarlama yerinde Rabbinin indinde hazır olacağını bilip, ondan korkarak, nefsini hevâ ve şehevâtından nehy eden kimsenin menzili ve karargâhı cennettir.”

“İşte kim zerre ağırlığınca bir hayır yaparsa onu görür, kim de zerre ağırlığınca şer yaparsa onu görür.”

“Hikmeti ehlinin gayrine vermeyiniz, [hikmete] zulm etmiş olursunuz ve ehlinden de diriğ etmeyiniz, yine [o zaman] ehline zulm etmiş olursunuz.” Bu nazar ilmidir, münâzara değildir.”

“Mer’î matlûb, râi de tâlibdir.”

“Allah kişi ile kalbi arasına girer.” (Enfâl,8/24)

“Tâ Hâ. Biz Kur’ân’ı sana zahmet çekesin diye indirmedik.” (20/1)

“Yaşadığınız gibi ölürsünüz ve öldüğünüz gibi haşr olursunuz.”

Bir mahal’le sefer etmek azm mı buinde bulunan herbir kimsede bİrtakım ma’kul düşünceler peydâ olup der ki: “Eğer oraya gidersem, biçok işler müyesser olur ve ahvâlim nizam-pezîr olup, dostlarım sevinir, düşmanlarıma gâlib olurum.” İşte onun düşüncesi budur. Hak Teâlâ’nın maksûdu ise başka şeydir. Bu kadar tedbirler ile sefere çıktıktan sonra, düşündüklerinin birisi bile murâdına göre müyesser olmaz; bununla beraber yine kendisinin tedbîr ve ihtiyârına i’timâd eder. Beyit: Nazmen tercüme: “Takdîr-i İlâhî’yi bilmez, kul eder tedbîr / Meşhûr meseldir bu, tedbîri bozar takdîr.” (…) Halk , azim ve tedbirlerin bâtıl olduğunu ve hiçbir işin kendilerinin murâdı üzere meydana gelmediğini yüz bin kere görmüşlerdir. Hak Teâlâ onlara bir nisyân musallat eyleyip, bunların cümlesini unuturlar ve kendi düşünce ve ihtiyarlarına (iradelerine) tâbi olurlar: Bu yazının başlığını teşkîl eden ENFÂL, 8/24 Âyet Meâli düşündürücüdür.

İbrahim Edhem (k.s.), pâdişahlık zamanında ava gitmiş idi. Bir âhûnun arkasından, askerinden tamâmıyla ayrılıp uzak düşünceye kadar koştu. Ter içine battı. takib hadden aştı. Âhû söze gelip, yüzünü arkasına çevirerek dedi: yani, “Seni bunun için yaratmadılar” VE BENİ AVLAMAK İÇİN GETİRMEDİLER. haydi beni sayd ettin farz et ; acabâ ne HÂSIL OLUR? İbrahim (k.s.) bunu işitince bir na’ra vurup KENDİSİNİ ATINDAN AŞAĞIYA ATTI. O sahrâda çobandan başka kimse yoktu. SİLAH VE ŞAHÂNE LİBASINI, VE ATINI çobana VERİP ONUN ARKASINA GİYDİĞİ ABÂYI KENDİSİNE VERMESİNİ VE BU DURUMU HİÇ KİMSEYE SÖYLEMEMESİNİ VE KİMSEYE AHVÂLİNDEN BAHSETMEMESİNİ RİCA ETTİ; VE O ABAYI GİYİP YOLA ÇIKTI. SEN ŞİMDİ ONUN GARAZINA BAK Kİ ne İDİ; ve o Hakk’ın maksûdu ne idi? O âhûyu sayd etmek diledi; Hak Teâlâ ise, onu ÂHÛ ile sayd etti; tâ ki bu âlemde Hakk’ın murâdı vaki olur idiğini bilesin.

TERCÜME: ÖMER KILICINI ÇEKTİ, RESULE Kasd etti. / TUTULDU DÂM-I HUDÂYA, şu bahta BAK BAK ŞAŞ!”

“BAŞ ODUR Kİ Onda BİR sır OLA . yoksa bin baş bİR PULA DEĞMEZ.”

“Ham ervâh (ruh’un çoğulu) olanlar, pişkin ve yetişkin zevâtın hâlinden anlamazlar. O halde sözü kısa kesmek gerektir vesselâm.”

“Ma’lûm olduğu üzere ehlullah cevâmiu’l-kelîmdir (birçok manâyı toplayandır).”

“Geceyi gündüze katarsın, gündüzü de geceye katarsın. Ölüden diriyi çıkarırsın, diriden ölüyü çıkarırsın; dilediğine hesapsız rızık verirsin.” (3/27)

“Allah Teâlâ’nın rahmetinden ancak kâfirîn kavmi ümitsizdirler.” (Yûsuf, 12/87)

“Eğer ki herşey göründüğü gibi olsa idi, öyle bir nazar-ı tîz-i münevver ve mü-nevvir ile Nebiyy-i Zîşânımız (s.a.v.) Efendimiz “Ey Allah’ım eşyâyı (şeyleri) bize olduğu gibi göster!” buyurmazlardı. O böyle söyledi. Sen de herbir tasavvura ve herbir re’ye itimad etme, tazarru’ kıl ve hâif ol! (tevazu ile yalvar ve korkan ol!) İşte benim garazım (maksadım) bu idi. Ve o bu âyet-i kerîmeyi ve bu tefsîri kendi rey ve arzusuna göre te’vîl etti. Halbuki bizim asker sevk ettiğimiz bu sâatte kendi reyimize ve o askerlere itimâd etmemeliyiz. Ve eğer mağlûb olursak, o korku ve çâresizlik içinde dahi O’ndan ümîdi kesmemelidir. Söz vefk-ı muradım (muradıma uygunluk) üzerineydi; ve amacım da bu söylediğimiz idi. (FîHi Mâ Fîh, Birinci Faslın son satırları.)

Vahdet-i vücûd, VARLIĞIN BİRLİĞİ İLKESİNE DAYANAN ve tasavvuf içinde GELİŞTİRİLMİŞ OLAN METAFİZİK okullardan biridir. Kökleri ilk sûfilere kadar giden bu monistik metafizik okul, büyük ölçüde Muhyiddin ibnü’l-Arabî (ö. 638/1240) ve onun en önemli izleyicisi olan Sadreddin Konevî (ö. 673/1274) tarafından VII. (XIII.) yüzyılda sistemleştirilmiştir. Vücûdun (Varlığın) birliği, tanrının vücûd ile özdeşliği ve âlemin ontolojik açıdan bağımsız gerçek bir varlığa sahip olmayıp tanrının zatının ayn’ı olan VÜCÛD ile kâim bir hayal kabul edilmesi TEZİNDEN HAREKET EDEN vahdet-i vücûd okulu, tanrı- âlem-insan İLİŞKİLERİNİ açıklayan BİR DİN VE DÜNYA GÖRÜŞÜ İNŞA ETMİŞTİR. Bu okulun MENSUPLARI sahip oldukları DÜNYA GÖRÜŞÜNÜ VARLIKSAL tevhîd, KENDİLERİNİ DE “EHL-İ TEVHÎD, ehl-i HAKİKAT, EHL-İ vahdet, EHLÜ’L-KEŞF VE’L VÜCÛD, ârifler, EHL-İ İRFÂN, KÜMMELÎN-İ evliyâ, MUHAKKİKîN” OLARAK ADLANDIRIRLAR. Öte yandan MUARIZLARI ONLARI VÜCÛDİYYE VE İTTİHÂDİYYE ve VARLIĞI MERTEBELİ BİR ŞEKİLDE yorumladıkları için HAZARÂT ASHÂBI dİye adlandırır. Daha az SOFİSTİKE MUARIZLAR İSE ONLARA HULÛLİYYE ismini verir.

İLMİN FAZİLETİNE DÂİR AYETLER VE HADÎSLER

RİYÂZÜ’S-SÂLİHÎN ve TERCEMESİ Üçüncü cilt, üçüncü baskı BAŞBAKANLIK BASIMEVİ ANKARA 1972 – Musannifi: Muhyiddîn-i Nevevî – Dilimize Çeviren: Hasan Hüsnü Erdem; Emekli Diyanet İşleri Başkanı

Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor: “De ki : Yâ Rab! İlmimi artır.” Sûre: 20 (Ta-ha), âyet: 114.

Cenâb-ı Hak buyuruyor: “ De ki : Hiç bilenlerle bilmeyenler müsâvî olur mu?” Sûre: 39 (Zümer), âyet:9.

Cenâb-ı Hak buyuruyor: “Allah, içinizden iman edenlerle ilme nail olanların derecelerini yükseltir:” Sûre: 58 (Mücâdele), âyet: 11.

Cenâb-ı Hak buyuruyor: “ALLAH’dan, kulları içinde ancak ilim sahibi olanlar korkar. ” Sûre: 35 (Fâtır), âyet: 28.

Sehl b. Sa’d radiya’llahu anh’den Peygamber aleyhi’s-selâm’ın Hz. Ali’ye şöyle buyurduğu rivâyet olunmuştur:

“Allah’a yemîn ederim ki, Cenâb-ı Hakk’ın senin vâsıtanla bir adamı hidâyete mazhar buyurması, senin için, dünyâya mâlik olmaktan daha hayırlıdır.” (Hadisi, Buhârî ve Müslim rivâyet etmişlerdir.)