Bu üç zor mesele şunlar: Teknik–Medeniyet– Yabancılaşma.

“Bir şairin şiiri merkeze almaksızın kaleme aldığı nesirlerden oluşan ilk kitabına on yedi yıl sonra yeni bir önsöz yazmasını hayra yormalı mı? Üç Mesele’nin hâlâ okunuyor, aranıyor olması belki yazarı için bir hoşnutluk vesilesi sayılabilir. Öte yandan, kitabın ortaya çıkmasının saikları göz önüne alındığında olayın düşündürücü yanları var: Üç Mesele‘nin ülkemizdeki Müslümanlar katında derinlemesine ve genişçe yeniden ele alınması beklentiler arasındaydı. (…) Yabancılaşma kuramına dayanılarak ortaya çıkan yakıştırmacı söylem yerini Müslümanlara has itikadî bütünlüğün besleyiciliğine bırakılabilirdi.

Türkiye’de düşünce kendine koruyucu bir ortam sağlayıncaya kadar tefekkürün muhtaç olduğu geçmişe ve geleceğe dönük rabıtalar özlemimiz olmakta devam edecek anlaşılan. (…) İnsanlara mahsus direnci ve dünyaya teslimiyet gösterenlere karşı başkaldırıyı teşhis etmemize yarayacak işaretler korunabiliyor. Belki de Üç Mesele bu işaretlerden izler taşıdığı için hâlâ okunuyordur. Kitabın yazarının hoşnutluğu ola ki ülkemizdeki Müslümanların atılım ve direnç için elverişli duyarlığı korumalarından doğmaktadır.” (İsmet Özel 7.7.1995 Çengelköy BEŞİNCİ BASKI İÇİN ÖNSÖZ’den)

Prof. Dr. İsmail Kara‘nın “TÜRKİYE’DE İSLÂMCILIK DÜŞÜNCESİ 2 Metinler Kişiler İlaveli 4. Baskı dergâh yayınları” kitabının ‘İBN ARABÎ’Yİ NİÇİN SEVERİM‘ başlıklı Mehmed Ali Aynî’nin Şeyh-i Ekber’i Niçin Severim, s.47-53 (1341-1339). yazısından yapacağım bazı alıntılamalar oluşturacak bu yazıyı.

İnsan

İbn Arabî Fusûs‘unda ilâhî hikmet’i Âdemî kelimeye tahsis ediyor. Niçin? Zira mahlukat içinde en son yaratılmış olan Âdem’dir. Jeoloji ( arz ilmî) haber veriyor ki dünyada başlangıçta hayat yoktu. Hayat belirtileri görülmeye başladığı zaman, önce basit bazı bitkiler, bitkilerin türleri yetiştikten sonra hayvanların en basiti ortaya çıkmış; yani kolsuz, ayaksız, gözsüz, midesiz bazı şeyler. Bir tarih-i tabiî müzesine girince mahlukat silsilesinde basitten mürekkebe, nakıstan mükemmele doğru olan seyir ve terakkî pek bâriz bir şekilde görülür. Bu pek uzun tekâmül devirleri içinde nihayet zamanı gelince ve muhit, gerekli ve müsâit şartları elde edince insan ortaya çıkmış. Yani iradeli hareket eden, hisseden, olayların sebeplerini düşünerek tabiatın kanunlarını keşf edebilen mahlûk, varlık alanına çıktı. Fakat o ana kadar cansızlar, bitkiler ve hayvanlar hepsi tabiatın zebunu (zayıf, güçsüz, âciz) ve mağlubu oldukları halde onlardan pek bâriz bir derecede seçkin olan bu yeni mahluk (insan) derhal tabiata tasarrufa başlamış. Toprağı işlemeye, hayvanları zaptetmeye ve emri altına almaya; suları, rüzgârları, ateşi ve daha nice tabiat kuvvetlerini kendi emri altında istihdam etmeye, muhtelif eşyayı bir araya getirerek yeni yeni cisimler meydana getirmeğe muvaffak olmuştur. Bu muvaffakiyetin hududunun olmadığına, bugün binlerce kilometre mesafeden, arada hissî ve maddî diyebileceğimiz vasıta olmaksızın fikir alışverişi ve konuşma yapmanın gerçekleşmesi yeterli delildir.

“Yani Hak ahadî zâtında içkin olan bi’l-cümle (toptan) ilâhî sıfatlarının ve isimlerinin kuvveden (potansiyelden) fiile zuhûrunu murâd eyledikde, rahmânî nefes ile, o isimlerin zuhur yerlerinin (mazharlarının) sûretleri ilâhî ilimde peydâ (açıkta) ve herbirerleri ilmen belirmiş olup, birbirinden mümtâz (seçkin) oldular. Ve ilâhî isimlerden her birinin isti’dâdı (kapasitesi) ve hâssıyyeti (etkisi) ne ise, o sûretlerin her biri de tâbi olduğu ismin isti’dâd ve hâssıyyetini taşıyan oldu. Ve o eşyâ (şeyler), saâdet ve şakavetten, îman ve küfürden, ikbâl ve idbârdan (tâlihlilik ve tâlihsizlikden), kemâl (olgunluk) ve noksandan ve diğer hâller ve gereklerinden ilâhî ilimde ne sûret üzerine belirmiş oldular ve Hak onları ne sûret üzerine bildi ise, onlar hakkında ol vech ile (o tarz ile) hükm eyledi. Demek ki Hakk’ın bilinen şeyler üzerindeki hükmü, o şeyler zâtî istidâdlariyle Hakk’a ne vermiş iseler, o verdikleri ilmin haddi üzeredir. İşte ‘kazâ‘ budur ; ve bu hükümde tevkît (vakitlendirme) yoktur. Zîrâ bu hüküm, Hakk’ın zâtının aynı olan ilâhî ilimde nefisleriyle ma’dûm (yok ) olan şeyler üzerinedir. O mertebede ise zaman ve mekân yoktur.

“Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi‘nin II. cildinin sunumunda, mertebeleri ayniyet ve gayriyet bakımından ele almış ve yedi mertebeden kısaca bahsetmiştik. Burada ise gölge âlem anlayışı ile ilgili görünen bazı yönlerine temâs edeceğiz. (…)

“Vücûd (Varlık) birdir; fakat büründüğü örtüler muhtelif ve pek çoktur. Bu vücûd bütün mevcutlarının hakikati ve bâtınıdır. Bütün kâinât, hattâ bir zerre bile bu ‘vücûd‘ dan hâlî (ayrı/boş) değildir. Başka bir ifadeyle bütün mertebelerde zuhûr eden Hakk’ın bir olan varlığıdır. Mevcut varlıkların ‘hakîkat‘ ve ‘bâtını‘ (zâhir’in zıddı) bu vücûddur. Varlık sâhasına çıkmış her mevcutta, hattâ bir zerrede bile bu ‘vücûd‘ sârîdir (bulaşıcıdır). Cisimler âlemindeki her varlık zâhir olduğu şehâdet âleminden önceki mertebeleri ‘potansiyel olarak‘ kendi ‘hakîkat‘ ve ‘bâtın‘ında taşımaktadır. Bütün mevcûdât bir olan ‘mutlak vücûd‘un mertebe mertebe inmesi sonucunda zuhûra gelmiştir.

Müellifi Abdülkerim el-Cîlî, mütercimi Abdülaziz Mecdi Tolun, Yayına Hazırlayanları merhûm Yrd.Doç.Dr. Selçuk Eraydın, Ekrem Demirli, Abdullah Kartal olan, İZ Yayıncılık’tan 4. Baskısı 2015’te çıkmış bulunan eserin birkaç yerinden yapacağım alıntılamalar bu yazıyı oluşturacak.

“Ey hakîkat talibi bil! Mutlak zât, esmâ (isimler) ve sıfâtın (sıfatların) varlıkta değil, belki taayyünde (belirmede) aslı ve dayanağı olan şeydir. Her isim yahut sıfat ki, bir şeye dayanmıştır, işte o şey Zâttır. İster Ankâ gibi yok, ister mevcûd olsun.

Mevcûd iki türlüdür: Biri sırf mevcûddur, o da Bârî Zât’dan (Yaratıcı Zât’dan) ibârettir; diğeri ademe (yokluğa) mülhak (katılmış) olan mevcûddur, bu da mahlûkâtın zâtından ibârettir. Mukaddes ve müteâlî (aşkın) olan Zât-ı Hakk’a gelince: O, kendinin ulu varlığı olan nefsinden ibârettir. Çünkü Zâtullah, kendi başına kâimdir. Hüviyetiyle isimlere ve sıfatlara müstahak olan o Zât’tır. Kendindeki her bir kudsî ma’nâ ile iktiza eden her sûretle sûretlenir.

Ey hakîkat tâlibi yine bil! Allah Teâlâ hazretlerinin Zâtı, ahadiyyet’in gaybıdır. (…) Zât-ı ilâhînin varlıkta ne münâsibi, ne mutâbıkı, ne münâfîsi (zıddı) vardır. Dolayısıyla, ıstılah (terim) açısından onun ma’nâsı için kelâm ve ifade yoktur. (…)”