“İSHÂK FASSI’ndan: Şeyh-i Ekber (r.a.) hazretlerinin “Ârifte himmet olmaz” buyurmalarının (Fütûhât-ı Mekkiyye’lerinde) anlamı: Ubeydullâh Ahrâr (r.a.) bu anlamı böyle îzâh buyururlar: ” Mümkinin kendi zât hakîkatine nazaran hiçbir şeyi yoktur. Ve onda kemâl vasıflarından ilim, kudret ve irade gibi ne kadar vasıf varsa hepsi âriyettir (iğreti, geçici). Ve bu vasıflar Hak Teâlâ hazretlerinindir. Bundan dolayı ârif, hâlini bilip dâimâ hakîkî fakr (fakirlik) makamında durur. Ve âriyet olan o vasıflar ile zâhir (görünür) olmaz. Fakat insanın hayâl aynasında tasvir olunmuş sûretler ulvî cihetten yani misâl âleminden inmiş ise, gerek yakazada ve gerek uykuda olsun hak ve sâbittir. Çünkü ‘misâl âlemi‘ Hak ilminin hizanesidir (hazne, kâlb,gönül); onda hatâ mümkün değildir. Ve misâl âleminden inen sûretler, eğer tâbire muhtaç olmayıp his âleminde aynıyla zuhûr ederse buna ‘mücerred (soyut) keşf ‘ derler. Ve eğer görülen hayalî sûretler, kendisine münasebeti olan his sûretleriyle tâbire muhtaç olursa, buna da ‘muhayyel keşf ‘ derler. Ve insânî hayâle süflî yönden mün’akis (çevrilmiş) olan sûretlere de ‘soyut hayâl‘ denir.

Şu halde ‘soyut keşf ‘ ile ‘muhayyel (hayâl olunmuş) keşf hak ve sâbittir. İbrâhim (a.s.) oğlu İshak (a.s.)ı rüyasında kurban etti. Ve onu ‘soyut keşf ‘ türünden addedip his âleminde de, aynıyla cenâb-ı İshâk’ı kurban etmeğe teşebbüs buyurdu. Fakat Hak Teâlâ hazretleri onun rüyasını, misâl âleminde gördüğü halîm gulâmı olan Hz. İshâk’ın sûretini, ona münâsebeti bulunan ‘koç‘ sûretiyle tevil ile hak kıldı. Pederinin rüyası İshâk (a.s.) hakkında bu sûretle tahakkuk ettiği için İshâkî Kelime ‘hakkî hikmet‘e tahsis olundu. Meşhur kavl, yaygın görüş ve kanaat İsmail (a.s.) hakkındadır.”