Fütûhât-ı Mekkiyye 17. Cild’in Tövbe-Günahtan İtaate Dönmek- Mertebesi / et-Tevvab İlahi İsmi başlığı altındaki bölümden birkaç alıntı

Dikkat edin! Tövbe dönmek demek / Tövbe ederek hakikate dön ve yönel / Bir yerde birine tabi olursan / Tabi olduğun durumda kalırsın / Zuhur bir şekilde O’na ait ise / Bir açıdan da gizlenme O’na aittir / Bizden ona doğru olan yönlerde hareket / O’ndan bize ait olan ikamet ve sükûn / Benden başka bir yardımcı yok O’na / Dilerse yardım eder ve destek olur

Bu mertebenin sahibi Abduttevvab diye isimlendirilir. Tövbe edenler bu mertebeden tövbe eder. İlk dönüş O’na aittir. Sonra dönsünler diye Allah kullarına ‘döner’. Bundan dolayı Allah kullara ancak onlar kendisine dönsün diye döner. Hakk’ın sebep olduğu her iş mutlaka gerçekleşmiş demekken Allah hakkında kullanılan her umut ifadesi ‘vaki’ anlamındadır. Bu itibarla ilk dönüş Allah’ın kula dönmesidir ve bu dönüşte kula kendisine dönüş imkânı ihsan eder. Kul tövbe ederek Hakk’a döndüğünde, birinci dönüşün ardından Hak tekrar kula döner; ikinci dönüş ‘kabûl’ maksadı taşır. Allah kullarının günahlarını kabûl etmezken tövbe ve itaatleri kabul eder ki, bu da O’nun kullarına rahmetinin bir neticesidir. Allah günahları kabûl etmiş olsaydı, itaatler O’nun katında bulunduğu kadar günahlar da şahitlik mertebesinde O’nun katında bulunurdu. Halbuki Allah kullarından ancak kabul ettiklerini görür. O ise ancak itaatleri kabul eder. Dolayısıyla kullarından kendi katında sevimli ve güzel sayılanları kabûl ederken günahlardan yüz çevirir, onları kabul etmez. Günahkâr günahını Allah’a yaklaşmak maksadıyla işlememiştir; O’na yaklaşmak maksadıyla işlemiş olsaydı, bu davranış bilgisizlik, Allah’a karşı iftira ve açık bir küfür olurdu. Allah kendi katında şahitlik ve müşahede mertebesinde bulunmasınlar diye, günahları kabul etmez. Bu itibarla ilâhî divanda kul meleklerin önünde yaptığı kötülüklerle ilgili hesaba çekilir. Allah kulun hesaba çekilmesini emrettiğinde, divan sahibi meleklere günahlarının silinmesini emreder. ‘Allah güzeldir ve ancak güzeli kabul eder.’ Her insanın da yapıp işlediği güzel bir işinin olması gerekir, çünkü her insan, -hangi tarzda olursa olsun- güzel ahlaka sahipken güzel ahlak bütünüyle Allah katındadır. Bu itibarla her kulun O’nun katında şefaatçisinin olması gerekir. Divandakiler hesabı tamamladıklarında, kullar üzerinde onların bir otoritesi yoktur. Emredilen işleri yerine getirdiklerinde, işlerini bitirirler ve emir Allah’a döner. Nitekim ‘Bütün emir/iş O’na döner’ (Hud, 11/123)

Dolayısıyla ancak hakikatlerimizde hükümleri görürüz. Bu hükümler Hakk’ın varlığında bizim için ortaya çıkmış, Hak da onların mazharı olmuştur. Bizim hakikatlerimiz ise -suretlerin aynada görülmesi gibi- ortaya çıkmıştır. Aynadaki suretler görenin kendisi değillerdir, bunun nedeni yansımanın gerçekleştiği yerin onlardaki hükmüdür. Onlar göründükleri yerin kendisi de değillerdir, çünkü onların hükmü aynanın hükmünden farklıdır. Ortada idrâke konu olacak üçüncü bir şey de yoktur; halbuki idrak gerçekleşmiştir! Hal böyleyken idrak edilen nedir? İdrak eden kimdir? Âlem kimdir? Hak kimdir? Zuhur eden kimdir? Mazhar kimdir-nedir? İzhar eden kimdir? Bunlar nispetlerdir denilirse, (bilinmelidir ki) onlar var olmayan şeylerdir. Bununla birlikte görmenin sebebi idrak edilebilecek şekilde görülenin istidadıdır. Bu sayede madum görülür. Madumun görüldüğünü kabul ettik! Öyleyse gören kimdir? Görülen de bir nispet ise görmeğe istidatlı olduğu kadar görülmeğe de istidatlı olmalıdır. Nispet değilse gerçek bir şey (vücûdî / varlıksal) olmalıdır. Bu durumda gören olduğu gibi görülen de olmalıdır, çünkü bizi göreni biz de görürüz. (…) O halde tek bir şey vardır ve bu nedenle o şey hakkında hayrete düşeriz. Biz kimiz? O kimdir? Bir kısmımız şöyle der: ‘Bana kendini göster, sana bakayım. Beni göremeyeceksin’ (el- A’raf 7/143) Allah kendinden haber verirken ‘Allah’ın gördüğünü bilmez mi?’ buyurur. Allah’ın haberi doğrudur. Kuşkusuz Allah âlemdeki bazı kimselerin Allah’ın gördüğünü bildiklerini haber vermiş, sonra bağlaç ve istidrak edatıyla şöyle demiştir: ‘Fakat bak dağa, dağ yerinde durursa beni göreceksin.’ (El-A’raf 7/143) Allah kendinden haber verirken ‘Allah’ın gördüğünü bilmez mi?’ (el- Alak 96/14) Varlık bütünüyle hayır ve iyilik demektir. (…) Hak bir cevheri yok etmez, fakat onda izafi bir yokluk meydana gelebilir. Bu izafî yokluk zihab (gitmek) ve intikal diye ifade edilir. Allah seni bir halden başka bir hale taşır ve götürürken her iki halde de senin hakikatin bakidir. Başka bir ifadeyle Allah seni bir yerden ötekine taşırken her birisinde ve o ikisinin arasında bakidir. Bu durum ‘Dilerse sizi götürür, başkalarını getirir.’ (En-Nisa 4/133) âyetinde belirtilir. O halde getirmek, kudret sıfatına bağlıyken, götürmek -özel iş olması yönüyle- irade sıfatına bağlıdır.
Bu kadar açıklama tafsili olmayan bir hususta olmaz. Tahsil edilenin özelliği varlık değildir. Biz madumu (var olmayanı) muhal, yani varlığı imkânsız olan ve mümkün diye tahsil ederiz. Bununla birlikte o masumdur. Allah kendinden haber verirken ‘Allah’ın gördüğünü bilmez mi?’ (el- Alak 96/14). ‘Dilerse sizi götürür, başkalarını getirir.’( en-Nisa, 4/133). ‘‘Allah seni bir halden başka bir hale taşır ve götürürken her iki halde de senin hakikatin bakidir.” (4/133)i

Bu kadar açıklama tafsili olmayan bir hususta olmaz. Tafsil edilenin özelliği varlık değildir. Biz madumu (var olmayanı) muhal yani varlığı imkânsız olan ve mümkün diye tafsil ederiz. Bununla birlikte o madumdur. İlahî emir geldiğinde (…) Bu hususlara dair ilahî haber gelseydi, onlar hakkında konuşmak ve düşünmek, hakikate -bulunduğu hâl üzere- bir şey eklemez veya ondan bir şey eksiltmezdi. Çünkü ilahî emir geldiğinde, hitabı duymak üzere bir kulağın, bunun yanısıra bir anlayışın, medlûlün , konuşanın ve dinleyenin bulunması gerekir. Bunlar zaten içinde bulunduğumuz durumun ta kendisidir. Onları terk daha iyidir. Biz de herkesin söylediğini söylüyoruz. Bu hususta bütün iş hayrettir. (…) Bu itibarla kabule (silm yani barışa) yönelmek insan adına daha iyidir. ‘Barışa yanaşırsanız…’

Bâtınlık tekvîn ve doğumun gerçekleştiği bir mahaldir ve türeyenler ondan meydana gelmişlerdir. Bu nedenle Hak el-Bâtın ismiyle nitelenmiştir. Yani âlem bâtın olması bakımından O’ndan Zuhur etmiştir. Biz de Allah’ta bâtın bir halde bulunuyorduk. Bu bilgiyi -vehimle değil- akla göre kabul etmelisin! Onu akla göre kabul edersen, ardından sahih bilgi gelir; hayal ve vehim diye kabul edersen ‘Doğurmamıştır’

Kimde bâtın ise / Onda yerleşmiştir

Bu sözümüzü kim bilir? Gören veya fetanet sahibi

Gördüğümü görür o / Kalbiyle zannederek

Hak seni görür bil / Perdelerin arasından

Sen ise göremezsin O’nu / Belki O olursan görebilirsin (Burada Müslim’de yer alan ‘O’nu görmesen de O seni görür hadisine işaret vardır.

Ariflerin kalpleri Hakkın kabirleri olduğu kadar onların bedenleri tecelli ettiği yerlerdir. Allah kendisi hakkındaki marifetin mahalli olmaları itibarıyla kullarının kalplerinde bulunur. Sonra kulları O’nun saygınlığına riayet etmez, belirlediği sınırlarda durmazlarsa Allah kalplerde ‘kabirdeki bir ölü’ gibi durur. Başka bir ifadeyle Allah’ın kalplerde hükmü ve tesiri olmaz. Buna mukabil insanlara karşı Hakkı perdeleyen örtü ve kilit olması itibarıyla kabrin onun üzerinde hükmü olur. Aynı durum tabiatın hükmü için geçerlidir: Tabiat şeriata aykırı bir şekilde ortaya çıktığında, şeriat insan tabiatında ölmüş sayılır. Hak (ve hakikat) da rüyada böyle zuhur eder.

Kimde bâtın ise / Onda yerleşmiştir

Bu sözümüzü kim bilir? / Gören veya fetanet sahibi

Gördüğümü görür o / Kalbiyle zannederek

Hak seni görür bil / Perdelerin arasından

Sen ise göremezsin O’nu / Belki O olursan görebilirsin (Burada Müslim’de yer alan ‘O’nu görmesen de O seni görür’ hadisine işaret.

Ariflerin kalpleri Hakkın kabirleri olduğu kadar onların bedenleri tecellî ettiği yerlerdir. Allah kendisi hakkındaki marifetin mahalli olmaları itibariyle kullarının kalplerinde bulunur.