Müellifi Abdülkerîm el-Cîlî, mütercimi Abdülaziz Mecdi Tolun, yayına hazırlayanları merhûm Yrd.Doç.Dr. Selçuk Eraydın, Ekrem Demirli, Abdullah Kartal olan, İz Yayıncılık’tan çıkmış (4. Baskı: 2015) kitabın “Tecelli-i esmâ Hakkındadır” başlıklı Onüçüncü Bâb‘dan yapacağım alıntılamalar oluşturacak bu yazıyı.

“Cenâb-ı Hak, kullarından bir kul üzerine ‘esmâ-ı ilâhîyye’sinden bir isim ile tecellî ederse, o kul, o ismin envârı (nurları) altında muzmahil (çökmüş) olur. Hakk’a ne vakit o isim ile nidâ etsen, o isim kendi üstüne vuku bulduğu için, isim mazharı (zuhur yeri) olan o kul senin nidâna cevap verir.

İsimlerin tecellîlerinden birinci meşhed (şehid olunan veya şehidin gömüldüğü yer), Cenâb-ı Hakk’ın kuluna, ‘Mevcûd’ ismiyle tecellî etmesindedir. Bu isim o tecellîde kula ıtlâk olunur. Bundan daha yüksek tecellîsi ‘Vâhid’ ismiyle tecellîsindedir. Ondan daha yüksek tecellîsi ‘Allah’ ismiyle tecellîsindedir. Bu tecellîde kul, büsbütün muzmahil olarak, varlık dağı yıkılmış olur. Hak o kimseye Tûr hakikati üstünde, anlam olarak, ‘Şüphesiz ben Allah’ım‘ nefhası (nefes üfürmesi) ile nidâ eder. İşte o zaman Allah, kul ismini mahv ederek, onun için Allah ismini isbât eder. ‘Yâ Allah’ diye nidâ etsen o kul lebbeyk ve se’deyk diye cevap verir. Kul bu mertebeden daha da terakkî ederek, Cenâb-ı Hak ona kudret ihsân eder ve onu fenâdan sonra bakâya nâil ederse, o kulda nidâ eden kimseye Allah cevap verir. Meselâ o kimseye ‘Yâ Muhammed!’ diye nidâ etsen, Allah lebbeyk ve se’deyk diye cevap verir.

Kul daha ziyâde terakkî eder ve kudret kazanırsa, Hak o kul için ‘Rahmân’ ismiyle tecellî eder. Daha sonra ‘Rab’ ismiyle, daha sonra ‘Melik’ ismiyle, daha sonra ‘Alîm’ ismiyle, daha sonra ‘Kâdir’ ismiyle tecellî eder.

Kul, anılan isimlerden her bir isimde Allah’ın tecellîsini gördükçe tertip itibariyle daha önceki mertebeden yüksek izzete nâil olduğunu anlar. Çünkü Hakk’ın ayrıntıdaki tecellisi, özdeki tecellisinden daha yüksektir. Dolayısıyla Hakk’ın kuluna ‘Rahmân’ ismiyle tecellisi, ‘Allah’ ismiyle zuhurundaki özün ayrıntısıdır. Rab ismiyle tecellisi de ‘Rahmân’ ismiyle görünür olan özün ayrıntısıdır. Kezâ ‘Melik’ ismiyle zuhûrundaki tecellisi, ‘Rab’ ismiyle görünür olan tecellisindeki özün ayrıntısıdır. (‘Alîm’ ve Kâdir’ isimleriyle tecellisi, ‘Melik’ ismiyle zuhûrundaki özün ayrıntısıdır. -A.Mecdî T.) Kalan ilâhî isimler de böyledir. Fakat zâtî tecellîler bu izaha tamamiyle muhâliftir. Çünkü anılan mertebelerden bir mertebenin gereğine göre zât, nefsi için tecellî edince ‘en genel’ olan isim, ‘en özel’ olan ismin üzerindedir. Dolayısıyla ‘Rahmân’, ‘Rabb’in üstünde, ‘Allah’ bu ikisinin üstündedir. Bu meseleyi iyi anla! (…) Esmâî tecellîlerde şaşılacak bir şey varsa, o da bu tecellîye mazhar olan kimse, ismi görmez, sırf zâtı müşahede eder. Yalnız temyîz (ayırma) ehli olanlar anılan isimlerden hangi isim ile Hakk’ın tecellisine mazhar olmuşsa, o ismin saltanatını bilir. Çünkü o zâta o isim ile istidlâl (delil ile anlama) mümkün olmuştur.

Bu temyîze mazhar olanlar, muhtelif nevi’lere bölünmüştür. Bunlardan bazılarının yollarını zikredeceğiz. Çünkü isimlerin hepsini sayma imkânı yoktur. Hattâ Hakk’ın tecellî ettiği her bir isimde bile insanlar ve insanların o isme ulaşma yolları muhteliftir. Ben bu isimler için, bilhassa sülûkümde (bir yol tutma) müşahede ettiğim şekilde açıklama yapacağım. Çünkü benim bu kitapta ister başkasından, ister kendimden hikâye yoluyla andığım ne kadar hâller ve makâmlar varsa, bunların hepsi keşif ve muayene yoluyla ‘seyr-i fillâh’ım zamânında mazhar olduğum fütûhat (açılmalar) yönüyledir. İşte şimdi sâlik (bir yolda giden) olan insanların esmâî tecellîlerdeki nevi’lerini saymağa başlıyorum: Esmâî tecellîlere mazhar olanlardan bazıları Hakk’ın ‘Kadîm’ ismiyle tecellîsine mazhar olur. (…) Hak kadîmdir, ilim de kadîmdir; zira malûm da ilme oranla şüphesizdir ki, ilme eklidir. Dolayısıyla o da kadîmdir. (…) Hak bir kimseye ‘Allah’ ismiyle tecellî ederse, o kimse nefsinden fâni olur. (…)”