Recep Alpyağıl‘ın 2 aylık düşünce dergisi Teklif‘te (Kasım 2023/Sayı12) çıkan, bu yazının da alıntı olarak başlığını teşkil eden yazısının birkaç yerinden yapacağım alıntılamalar oluşturacak bu yazıyı.

“Fransız felsefeci J.Derrida’nın (ö.2004) külliyâtı içinde ‘Differance’ adlı yazısının ayrıcalıklı bir yeri var. Zira yayınlandıktan bir süre sonra hem onu temsil eden bir kavrama dönüşmüş hem de mübalağasız onlarca kitaba başlık olmuştur. Fransız Felsefe Kurumunda bir tebliğ olarak sunulan metnin başlığı, aslında hatalı bir yazımdır. Doğrusu difference olan kelimeyi o a ile, differance şeklinde yazmıştır. Derrida’nın annesinin de uyardığı üzere, büyük bir hatadır bu. Söz konusu yazının ilk cümleleri şöyle:

Öyleyse bir harften söz edeceğim. İlk harften söz edeceğim, eğer alfabeye ve onunla ilgili ileri geri düşüncelere inanacaksak. Öyleyse, a harfinden, orada burada difference sözcüğünün yazılışına sokulması neredeyse zorunlu gözükmüş bu ilk harften söz edeceğim; yazı üzerine bir yazıda olacak bu söz etme, ayrı ayrı geçiş yollarının, çok belli noktalarda büyük bir yazım yanlışıyla, bir yazıya egemen dogru kuralın, yazıyı yönetip ona yol yöntem veren yasanın eksikliği ile kesiştiği bir yazı içindeki yazıda. … Bu kusur görmemezlikten gelinse bile, uyandırdığı ilgi en baştan kendini belli eder, dilsiz bir ironiyle, bu yazımsal değişikliğin yerinde olmadığını saptar. Daima bir ayrım ( difference) yokmuş gibi davranılabilir. Hemen şunu söylemeliyim ki hecelemedeki bu sessiz hatayla ilgili şimdiki tavrım, onu haklı çıkarmak değil, mazur göstermek hiç değil, fakat daha çok onunla ısrarlı bir oyunu sürdürmek olacaktır. (dipnot 3: Jacques Derrida, “la differance”,Marges de la Philosophie (Paris:Les Editions de Minuit,1972); Önay Sözer’in tercümesi kullanıldı; fakat birkaç ortografik tashih yaptık: J.Derrida, “differance”, çev. Önay Sözer, Toplumbilim,10,1999.

İşte ben de bu metinde bir harften, ilk harften söz edeceğim. Uygarlık kelimesinin a’sından, (…) bu ilk harften söz edeceğim… (…), büyük bir yazım yanlışının hikâyesini yazacağım. (…).

A.a.

Bu yazının bir evveliyatı var. Kısaca ondan söz etmek, konunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayabilir. Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişim Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz (dipnot 4: R.Alpyağıl,Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişim Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz I: 1851-1952(İstanbul:İz Yayıncılık, 2015); Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişim Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz ll:1954-1975(İstanbul: İz Yayıncılık, 2015) adlı çalışmamızın mizanpajı tamamlanmıştı. (…) böyle bir aşamada, Yeni Adam dergisinde “uygarlık” kelimesinin dilimize nasıl dahil edildiğine dair küçük ama eşi olmayan bir yazıya denk geldim. (…) 26 Mart 1942 tarihli yazı, aslında “uygur” kelimesinin nasıl olup da uygar’a dönüştüğünü izah eden yegâne vesikadır. (…) Toplantıda hazır bulunan Maarif Vekili tartışılan mahzurdan kaçınmak için “uygurluk” yerine “uygarlık”ın alınmasını teklif etti ve kabul edildi. … Böylece ulusal dil muhtevasına uygun iki terim daha kazanmış oldu. (dipnot 5: “Oygarlık ve Toygarlık”, Yeni Adam, 378, 26 Mart 1942, s.5; Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişim Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz, I,s.902.)

Burada bir tespit yapabiliriz: “Medeniyet (civil)” kelimesinin öz Türkçe karşılığı olan uygarlıkın ilk olarak kayda geçtiği yazı budur. Bu açıdan iktibasın (alıntılama) daha iyi anlaşılabilmesi adına onun bağlamı hakkında birkaç cümle: 25 Şubat 1942’de, felsefe terimlerini öz Türkçeleştirmek üzere Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde Maarif Vekili Hasan-Âli Yücel’in başkanlığında bir komisyon toplanıyor (dipnot 6: “Maarif Vekilimizin Başkanlığında Felsefe Terimleri Komisyonu Dün Çalışmalarına Başladı”,Ulus, 26 Şubat 1942. Komisyonun toplantıları 12 Mart 1942’de tamamlanıyor. (dipnot 7: Bkz.”Felsefe terimlerini tespit etmek üzere Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi terasında toplanmış olan komisyon, on yedi günlük sürekli çalışmalarından sonra, 12 Mart 1942 Perşembe günü saat 20’de bu toplanmalarına son vermişti.”, Ulus, 14 Mart 1942.)

Burada bir tespit yapabiliriz: “Medeniyet (civil)” kelimesinin öz Türkçe karşılığı olan uygarlıkın ilk olarak kayda geçtiği yazı budur. (…) 25 Şubat 1942’de felsefe teimlerini öz Türkçeleştirmek üzere Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Maarif Vekli Hasan -Âli Yücel’in başkanlığında toplanan komisyon Ord. Prof. Şekip Tunç, Ord. Prof. İ.H. Baltacıoğlu, Bay Halil Nimetullah Öztürk ile Nusret Hızır’ın teşkil etiği komite tarafından daha önceden tespit edilen felsefe terimlerini inceliyor.” Komisyonun toplantıları 12 Mart 1942’de tamamlanıyor.”