Ibn Arabi’nin hemen hemen evrensel bir yayılıma sahip olan öğreti ve kavramlarından etkilenmeyişi bakımından Nakşibendî tarîkatının istznâî bir durum teşkil ettiği çoğu zaman kabul edilen bir şeydir. Bu değil, yanlış anlayışın temelide yalnız konuyla ilgili metinleri tanımama değil,aynı zamanda bem Nakşibendî tarikatının değişmez mahiyetini, hem de Şeyhü’l,-Ekber’in eşsiz dehasını anlayamama yatmaktadır. İtidal üzerindeki meşhur ısrarı, şeriata olan bağlılığı. ve ulemâ arasında her zaman edinmiş olduğu yaygınlık dolayısıyla Nakşibendiyye’nin teosofik spekülasyonların amansız bir düşmanı ve hakiki mistik içerikten yoksun bir tür mistisizm olduğu düşünülmştür. Batı dillerinde konuyla ılgili açıklayıcı mahiyette çok sayıda önemli çalışma ortaya çıkmış olmasına. rağmen; İbnArabî hâlâ çoğu kez hemen hemen sapkın,ahlâkî ve hukukî kayıtlardan âzade. bİr sistemin savunucusu olarak kabul edilir. Nakşibendiyye ile İbn Arabî arasında var olduğu düşünülen bu hayâl ürüňü karşıtlık, belki de daha genel bir anlamda tüm İslâm tarihi boyunca tasavvuf ile çeriatın tamamen zıt kutupları temsil ettiğini ısrarla savunan görüşten kaynaklanmıştır.

Nakşibendî geleneğinin eksen şahsiyetlerinden bİri olan Müceddid Şeyh Ahmed Sirhindî’nin (v.1034/1624), İbn Arabî tarafından ortaya konulan belirli bazı düşünceleri münakaşa ettiği de göz önünde. bulundurulmalıdır.Ancak bunu bir tür tereddütle yapmış ve büyük üstada duyduğu yüksel saygıyı önemle belirtme konusunda elinden geleni esirgememiştr. Onun yönelttiği eleştirler, lbn Arabî’nin tam snlamıyla öfkeli ve amnsız düşmanı İbn Teymiyye (v.728/1328/ tarafından yapılanlardan mahiyet bakımından farklı olmuştur.

..

Eğer bir kimse hâl tercümesini bizzat kendisi yazmışsa bu yazılana Avrupa dillerinde ‘otobiyografi’ deniyor. Öz Türkçecilik cereyanı kelimeye ‘özgeçmiş’ karşılığı getirmiş. Doğru mu yapmış? Hayır, insanın bir özü olduğu yanılgısına kapıldığı için yanlış yapmış. Bütün diğer yaratılmışların bir özü olduğu halde insanın niçin bir özü yok? Bu suâlin cevabında bir hikâye yatıyor. (Masal demek bana daha mı çok yaraşırdı?) Bir insan hikâyesini kendi imal edebilir mi? Giderek uydurabilir mi? Evet. İkisini de birlikte yapabilir; yani hikâyesinin bir kısmını ödünç alıp diğer kısmını imal edebilir mi? Bu sualin de cevabı evet. Kısacası insan varlığı insan ömrü içinde üretilmiş, imal edilmiş bir şeydir. İnsan elinden çıkma oluşu insan varlığını her bakımdan değişime müsait duruma getirmiştir.

Kulağımıza çarpan sesin kalbimizde uyandırdığının önüne geçmesine fırsat vermemeliyiz. Andre Gide’in dediği gibi ahlâk estetiğin bir şubesidir. Aslâ tersi değil.

Bakara 34-37

“Hani bizler meleklere “Âdem’e secde edin!” demiştik, hepsi secde ettiler. Yalnız İblis geri çekildi ve kibrine yedirmedi ki zâten kâfirlerden idi. Bizler “Ey Âdem! Zevcenle beraber cennette oturun, hem dilediğiniz yerinde dolaşarak nimetlerinden bol bol yiyin, yalnız şu ağaca yaklaşıp da nefsine zulmedenlerden olmayın” dedik. Bunun üzerine şeytan oradan ayaklarını kaydırdı, bulundukları naz u naîm içinden her ikisini çıkardı. Biz de “Bir takımınız, bir takımınıza hasım olarak inin ki yeryüzünde sizlere bir zaman için yerleşip hayatın sebeblerinden nasib almak mukadderdir” diye emrettik. Âdem mabudundan kelimeler telakki ederek onlarla yalvardı, O da kendisini affetti. Şüphe yok ki bütün suçları bağışlayan, mahlûkâtına rahîm olan ancak O’dur.

Bakara 177

“Yüzlerinizi maşrıka, yahut mağribe dönmeniz taat değil. Taat o kimselerin hali ki; Allah’a, âhiret gününe, meleklere, Kitaba, peygamberlere inanır. Sevdiği malını hısımlarına, öksüzlere, biçarelere, yolda kalmışlara, isteyenlere, bir de esir olanlara verir. Namazı kılar, zekâtı öder, sonra ahde girişince ahdini yerine getirenler, hele sıkıntılı, hastalıklı sıralarında ve harp zamanlarında sabredenler, metin olup metanet gösterenler yok mu, işte taatlerinde sadık olanlar bunlardır; işte Allah’tan korkanlar bunlardır.”

Bakara 255

“Öyle Allah’tır ki O’ndan başka ilah yoktur. Bâkîdir, her an bütün hilkat üzerinde hâkim ve kâimdir. Ne uyuklar, ne uyur. Göklerde, yerde ne varsa hepsi O’nundur. Kim tasavvur edilebilir ki kalksın da O’nun izni olmaksızın ilâhı nezdinde şefaat edebilsin?! Mahlûkâtının işlediklerini, işleyeceklerini bilir; mahlûkâtı ise ilâhî ilminden yalnız O’nun dilediğini kavrayabilir, başka bir şey bilemez. İlmi bütün gökleri, yeri kucaklar ve bunların nigehbanlığı (gözeticiliği) kendisine ağır gelmez. Yuksek, büyük ancak O’nun Zât-ı kibriyâsıdır.”

Âl-i İmran 18

“Allah şahid, melekler şahid, ilim sâhipleri şâhid ki O’ndan başka Allah yoktur. Azîzdir, hakîmdir.

Maide 66

“Şayet onlar Tevrat ile İncil’in ve Allah tarafından kendilerine daha neler indirilmişse hepsinin ahkâmını yerine getirseydiler, üzerindeki hava ile ayaklarının altındaki topraktan nimete müstağrak (batmış) olurlardı; içlerinden itidaline sahip ümmet var, lâkin çoğu ne kötü işler işliyor!”

Elinizdeki neşrin Mehmed Âkif Ersoy’un Kur’ân’ı tercüme yöntemi konusunda çeşitli ilmî araştırmalara ve daha önceki çevirileriyle mukayeseye vesile olacağını umuyoruz. Böylesi kapsamlı çalışmalardan önce, birkaç madde halinde, çalışmalar esnâsında dikkatimizi çeken birkaç üslup özelliği ve tekniğine işaret etmek isteriz: 1.Âkif Bey’in Kur’an Meâli’nde, daha önce yaptığı çevirilere nazaran bâriz bir dilde sâdeleşme eğilimi görülmektedir. (Bu konuda Elmalılı HamdiYazır’la aralarında geçen cezâlet-sadelik konusundaki diyaloğa daha önce atıf yapmıştık.)

2. Meal’de (-dır) ekinin kullanımı asgarî ölçülere indirilmiş, çok gerekli olmadığı yerlerde kullanılmamıştır. (Msl: “… Şüphe yok ki Rabbin ikabı çok serî’, yine şüphe yok ki gufranı hadsiz, rahmeti pâyânsız.” (En’am:165) 3. Âkif Bey önemli Kur’ânî terimlerden olan takva-müttakî kelimelerini birçok yerde “saygı-saygılı” şeklinde tercüme etmiştir. (Msl: “Sonra, Allah’ın o saygılı kullarına yol gösterir…” (Bakara: 2); “Sizleri ve sizlerden önce gelenleri yaratan mabudunuza kulluk edin ki Allah’ın saygılı kulları arasına girebilesiniz. (Bakara:21) 4. Âkif Bey, Bakara’nın 2. âyetindeki “Şu Kitabı görüyor musun? İşte bir kere onun hak olduğunda şüphe yok…” örneğinde olduğu gibi, kelime kelime ve donuk bir dille çeviri yapmak yerine, Kur’ânı canlı ve insanın hayatına doğrudan hitap edecek bir dil alışkanlığıyla tercüme etmeye çalışmıştır. 5. Türkçe’nin imkânlarını ve zenginliğini tercümede mümkün mertebe kullanmış, diğer meallerde pek alışkın olmadığımız ifade biçimleri, ‘herif’ ve ‘ayol’ gibi gündelik dile ait kelimeler kullanmıştır. (Msl: “İbrahim ‘Allah güneşi maşrıktan getiriyor, haydi sen de onu mağripten getir!’ der demez o iman etmeyen herif donakaldı.” (Bakara: 258);

el-Âhir (Son) ismi, heba cevherini yaratmağa yönelir. Cisimlerin sûretleri bu cevherde ortaya çıkmıştır. Bu bölümde söz konusu cevhere bileşiklik âleminde neyin benzediği ele alınacaktır. Bu isme ait harf Ha, menzil ise Dübüran’dır.

Bilmelisin ki, bu cevher, dış varlığı bulunmayan doğa gibidir. Onu sûret izhar eder. Öyleyse heba, dışta varlığı bulunmayan akledilir bir şeydir. Heba, varlık mertebelerinin dördüncüsünde yer alır. Nitekim Ha harfi de insan nefesinde dördüncü mahreçtedir (çıkılacak kapı).

Allah şöyle buyurmaktadır: “Attığında sen atmadın, fakat Allah attı.” (Enfal, 17)

“Sana biat edenler gerçekte Allah’a biat etmişlerdir.” (Fetih, 10)

“O kendi hevasından konuşmaz.” (Necm, 3) Çünkü Hz. Muhammed her bir zerresinde bile Hakk’ın isimleriyle ‘tahakkuk’ etmiştir.

Mümkünlerin ilim mertebesindeki hakikatleri. Sabit oldukları için a’yân-ı sâbite denilmiştir.

Şiir:

Artık sen tenzihi benimsersen sınırlarsın Teşbîhi benimsersen tahdit edersin Hem tenzîhi ve hem teşbîhi benimsersen doğru yoldasın Mârifetlerde de İmam ve efendi olursun Çifti benimseyen ortak koşmuştur Teki benimseyen birleyendir Eğer sen, ikici isen teşbihten sakın Eğer tekçi isen tenzihten sakın Sen O değilsin, belki sen O’sun Sen O’nu işlerde ‘mutlak ve mukayyet görürsün Böylece İbnü’l-Arabî ‘mutlak ve mukayyet’ diyerek ‘Hakkı mekândan münezzeh iken mazharda görmek’ diye ifade ettiğimiz hâle işâret etmiştir: “Allah’ım! Senden Sana sığınırım.”

Şeyh İbnü’l- Arabî de şu mısraıyla buna işaret etmiştir: Artık Hak vasıtasıyla Hakk’a bakarsın

el- Bâtın İsmi

Alıntılar

el-Bâtın doğayı ve doğanın meydana getirdiği âlemdeki nefisleri var etmeye yönelir. Bunlar dört hakikatte sınırlıdır. Onların birleşme ve ayrışmaları (bu isimle ilgilidir). Harflerden, Ayn harfini var eder. Belirlenmiş menzillerden ise, Süreyya yıldızı ona aittir.

Bilmelisin ki, bize göre doğa, ilk akla kıyasla üçüncü mertebededir. O, dışta var olmaksızın, varlığı akledilir bir şeydir. ‘Yaratılmış’ derken, takdir edilmiş olmasını kastetmekteyim. Çünkü yaratma, takdir demektir. Bir şeyin takdir edilmiş olması, onun yaratılmasını gerektirmez.

Sen hiç kuşkusuz, yarattığını takdir ettin Bazı insanlar ise yaratır da takdir etmez

Bu dize, üçlüdür ; dörtlü değildir, çünkü övgüyü amaçlamıştır. Dörtlü, kınama ve hicvetme amacıyla söylenir. Bir şeyi takdir eden herkes, onu var edemez. Teorik alandaki bilgilerde imkânsızı var sayma, bu ilahi hakikatten ortaya çıkmıştır. Bilgin varlığı mümkün olmayan bir şeyi takdir eder. Bazen ise var olması geçerli bir şeyi takdir eder, fakat onu var edemez. Şair şöyle der: