Yaratan, var eden...
"Yaratan bilir, bilen yaratır."

Allah’ın her bir ismi hiç kuşkusuz öncelikle varlık ve yaratmakla ilgilidir. İnsanın Allah hakkındaki bilgisi, içinde bulunduğu âlemi ve kendi hayatını açıklamak, ona bir sebep bulmak sürecinde “tümevarımsal” olarak ulaştığı bilgidir. Bu bilginin din tarafından tashih edilmesi ve onun imana çevrilmesi bu durumu değiştirmez. Her hâlükârda insan Allah’ı arar ve bu arama, içinde bulunduğu evrenin varlığıyla ilgili araştırmanın bir parçası olarak ortaya çıkar. “Allah” isminin kökeni için ileri sürülen görüşlerde bu varlık ve kudret anlamını bulmuştuk. İnsan, varlığın kaynağı ve kudretli bir ilke arayışındayken Allah’a ulaşır. Bu durumda “Allah” ve O’nun bütün isimleri doğrudan ve dolaylı olmak üzere bu varlığı açıklamakla ilgilidir.

Bununla birlikte bazı isimler yaratma anlamı taşımada daha öne çıkarlar. Bunların başında el- Hâlık ismi gelir. Öyle ki bu isim öteki bütün isimleri içerecek şekilde bir anlam genişliğine sahiptir ve günlük dilde Allah’ın yaratmasından söz ederken akla en çok bu isim gelir: “Allahu hâlıku külli şey”, yani Allah her şeyin hâlıkı, yaratıcısıdır. (Zümer, 39:62)

el-Hâlık “yaratan” anlamındaki isimlerden birisidir, zira aynı anlamda Allah’ın birden çok ismi vardır. Bu isimler arasında belirgin bir ayrım olmasa bile, her ismin kendisine mahsus özel bir anlamı vardır. Bu anlamıyla ilâhî isimler arasında yaratmak fiiliyle en çok özdeşleşeni bu isimdir. Bu ismin anlamı geniş olduğu kadar aynı zamanda belirsizdir de. Bunun sebebi yaratmayla ilgili teorilerdeki farklılıktır. (…) Teorilerin çokluğu hiç kuşkusuz ilahi isimlerin anlamlarını, daha doğru bir anlatımla yorumlarını da etkilemiş, ilahî isimler bu teoriler ekseninde “lâfızda aynı” bile olsa, anlamca farklı manâlarda yorumlanmıştır. Bu durumda en yaygın anlam “yoktan yaratmak” olabilir.

el-Hâlık kudretiyle varlıkları izhar eden, iradesiyle onların bir kısmını diğerlerinden önce var eden demektir. Allah Teâlâ şöyle buyurur: ” Dikkat ediniz! Yaratma ve emir O’na aittir.” (A’raf,7:54) Kelime Kur’ân-ı Kerîm’de bazen fiil bazen isim şeklinde kullanılır. Bütün bu kullanımlarda halk fiili genellikle yoktan var etmek değil, “bir şeyi başka bir şeyden var etmek” anlamına gelir. Mesela insanın yaratılışından söz ederken “Onu alaktan yarattı.” denilir. Bu anlamıyla Allah her şeyin hâlıkı (yaratanı) olduğu gibi onların mâlikidir (sâhibi). Çünkü mâlik olmak yaratmanın neticesidir. Yaratan Allah olduğuna göre mülkün sâhibi de O’dur.

Kur’ân-ı Kerîm’de Allah’ın isimleri arasında zikredilen pek çok isim yaratmakla ilgilidir. Bu isimler yaratmanın süreçlerine işaret edebileceği gibi farklı yaratma teorileri ekseninde farklı anlamlarda yorumlanmış isimler de olabilir. (…)

(Ekrem Demirli’nin fikriyat yayınlarından, Birinci Baskısı Haziran 2024’de çıkmış “Esmâ-i Hüsnâ Allah’ı İsimleriyle Tanımak” kitabından)