Şikayet etmek üç türlüdür. Ya dostu dosttan gayrısına ya dosttan gayrısını dosta ya da dostu dostun kendisine şikayet. Dostu dosttan gayrısına şikâyet dosttan yüz çevirmedir [teberrâ] çünkü kişi dosttan bıkıp usanmadıkça dosttan başkasına yalvarıp yakarmaz. Dosttan gayrısı hakkında dosta yakınmak şirktir çünkü kişi dosttan gayrısını gördüğü sürece dosta nasıl yalvarır? Dosttan gayrısını görmek şirktir. Dosta dosttan yakınmak ise bizzat tevhîddir. Bunun zâhiri şikâyettir ama bâtını şükür ve minneti gösterir: Senden başka kimsem yokken kime dert yanayım?

Herkes âşıkın dert yandığını sanır ama onun sözleri aşkta samîmiyet ve ihlâsını gösterir. Allah Eyyüb’ün (a.s.) şikâyetini şöyle bildirdi: “Bana dert dokundu” (Enbiyâ 21/83). Dert yanmasına rağmen Allah onu sabırlı olarak vasf etti: “Doğrusu biz onu sabırlı bulduk, ne güzel kuldu o” (Sâd 38:44) Onun şikâyet ederken aynı zamanda sabırlı olması nasıl oldu?

Burada Yüce Allah şöyle diyordu: Şikâyet etmek benden başkasına dert yanıp yakınmaktır, onun bana yakınması şikâyet değildir. Eyyüp (a.s.) “Ey insanlar bana dert dokundu” demedi. “Rabbim, bana dert dokundu” dedi. Böylece kuvvet sahibine aczini teslîm etti, hiçbir şeye muhtaç olmayana kendi zilletini gösterdi. Bu şikayet etmek değildir.

Sonra Muhammed Mustafâ (s.a.v.) bu makamı da geçti. “Sana senâyı sayamam [lâ uhsî senâen aleyk]” dedi: Seni ancak kendin senâ edersin çünkü bunu yalnız sen bilirsin.

Le-amruke innî efsahu'n-nâsi küllühüm
Velâkinnî inde iltikâike ahresu
Ömrün hakkı için! Ben insanların en fesâhatlısıyken,
Seninle kavuşma vaktinde ben bile dilsiz kesiliyorum.

Şu acziyete bakın! Dostu senâyı herkes Muhammed Mustafâ’dan (s.a.v.) öğreniyor fakat o bundaki aczini kabûl ve teslîm ediyor. Bu nasıl olabilir? Evet, ben insanlarla berâberken onların ilmi benim yanımda cehâlettir. Onlara susmak, bana da konuşmak düşer. Ama seninle konuşurken senin ilminin yanında, benim ilmim de bütün mahlûkatın ilmi de ve onların üzerine daha yüz binlercesi de cehâlettir. Burada ben susarım.

(İLÂHÎ AŞK Erken Dönem Farsça Tasavvuf Metinlerinde Allah ve İnsan WILIAM C. CHITTICK, 2022, Nefes Yayıncılık)