Prof. Dr. Ekrem Demirli’ nin (Kapı Yayınları 464., Sadreddin Konevî Kitaplığı 8. kitap olarak yayınlanmış 1. Basım: Nisan 2015) SADREDDİN KONEVî’DE BİLGİ VE VARLIK Kitabının Metafizik (İlm-i İlahi) Başlıklı Bölümü’nün birkaç yerinden yapacağım alıntılamalar oluşturacak bu yazıyı.

” Konevî İlimleri tasnif ederken herhangi bir şekilde madde ile ilişkili olmayan şeylerin metafizik ilminin kapsamına girdiğini belirtmişti. Buradan hareketle öncelikle Metafizik, metafiziğin konusunu,meselelerini ve ilkelerini ele alacağız. Bunun için evvelemirde isim üzerinde durmamız gerekir. İlm-i İlâhî (Metafizik) derken Konevî neyi kasdetmektedir?

Bu sorunu ele alırken İbn Haldun’un görüşlerini kısaca aktarmak gerekir: İbn Haldun şöyle der: “ilahiyat, mutlak varlık ve varlıklardan bahseder ve ilk önce cismânî varlıkların genel hallerini, rûhânî varlıkların mahiyetini; vahdet, kesret, vücûb, imkân ve başka konuları inceler.” (dipnot: İbn Haldun,, Mukaddime, II: 605 vd. Benzer ifadeler için bkz. Katip Çelebi, age.,x; Taşköprülüzade; Miftâhü ‘s–saade, I:313. Taşköprülüzade Metafiziğin tarihi hakkında bilgiler verir ve bu ilmin büyük üsadlarından söz eder . Buradaki ifadeleri, özellikle Müslümanların felsefeyi tasavvur edişlerindeki tavırlarını yansıtan çok önemli örnekler içerir. bkz. Taşköprülüzade, age., I:313-20. Bu başka konular ise İbn Haldun’un ifadesiyle ruhani olmaları BAKIMINDAN VARLIKLARIN MERTEBELERİNDEN, nefs ve ruhların CİSİMLERİNDEN ayrıldıktan VE MEBDEYE döndükten sonraki HALLERİDİR. Ardından, BU İLMİN TABİAT İLİMLERİNDEN sonnra gelmesini VE BU YÖNÜYLE de metafizik VEYA MA-BA’DET-tabia DİYE İSİMLENDİRİLMESİNDEN SÖZ EDER. (DİPNOT: Aristoteles METAFİZİK deyimini KULLANMAMIŞTIR. O, VARLIĞIN BİLİMİNİ BELİRTMEK ÜZERE, ARALARINDA HERHANGİ BİR AYRIM YAPMAKSIZIN BİLGELİK (SOPHİA), FELSEFE (PHİLOSOPHİA), İLK FELSEFE ( PROTE-PHİLOSOPHİA), TEOLOJİ DEYİMLERİNİ KULLANIR. Bkz. Aristoteles, metafizik, ÇEV. AHMET ASLAN, Giriş, s.9. Bununla birlikte, ARistoteles’in İLK FELSEFEyi, DİĞER İLİMLERDEN FARKLI OLARAK DAHA SEÇKİN TALEBELERİNE OKUTTUĞU BELİRTİLİR. bu YÖNÜYLE İLK FELSEFE VEYA METAFİZİK ariSTOTELES’İN EZOTERİK İLİMLERİNDEN SAYILIR. bKZ. arİSTOTELES, mETAFİZİK, giriş, s.1. İLM- i iİahi (mETAFİZİK) HAKKINDA KAPSAMLI BİLGİLERİ FÂRÂBÎ’de görmekteyiz. DEVAMI vAR (sadreddin Konevî’de bilgi ve varlık (ekrem demirli)