Derdin türü çok. Mahmud Erol Kılıç, “Dert bire indirildiğinde birçok derdin dert olmadığı görülecektir.” diyor “Hayatın Satır Araları / Modern Zamanda Kendini Bulmak” adlı kitabında (Sufi Kitap, 4. Baskı, İstanbul, 2013).

Dünyevî dertlerin çokluğu ve insanlar arasında yaygınlığı hepimizce kolayca algılanır ve kabul edilir.
Kolayca algılanmayan, düşünülmeyen, yaygın olarak farkına varılmayan bir dert vardır ki, o, sanıyorum Mahmud Erol Kılıç’ın “bire indirildiğinde” diye kasdettiği ‘dert’tir. Bu derde sahip olanlar bu durumlarını yansıtıcı biçimde konuşmazlar, yazmazlar. Onlar bağırıp çağırmazlar; anlaşılmadıklarından, yalnızlıklarından yakınmazlar; kendilerinin istisnâî olduğunu îma etmezler.
Konuşanlar, yazanlar da dert sahibidirler ama onları dinleyenler, okuyanlar bir izlenim sahibi olabilirler onların dertlerine dair. İşte böylelerine, günümüzde, dindar olsun seküler veya ateist olsun şairler, yazarlar, entelektüeller, siyaset eksenli bakış sahipleri, ilim veya bilim /bilgi sahibi olarak kendilerini görenler veya öyle görülenler; tasavvuf eğilimli veya karşıtı dindarlar arasında sıklıkla rastlanır. Ama bunlar arasında da saflık, masumiyet ve samimiyet yönünden farklı olanlar vardır elbette. Böylelerinin dertleri tek olamaz kuşkusuz ama bunlardan başlıcası öne çıkar konuşmalarında, yazılarında. Bunun da “anlaşılamamak veya kıymeti bilinememek” diye yansıdığı belirtilebilir. Kendilerini önemsedikleri, istisnâî buldukları âşikârdır.

“Allah kuluna en uygun ve lâyık olanı verir.” diyor Muhyiddin İbn Arabî hazretleri Fütûhât-ı Mekkiyye’sinde (Ekrem Demirli çevirisi, Litera Yayıncılık, 18. Cilt, s.271).
Hazretin şu sözlerini de nakledeyim:
“Sözün en güzelini dinlemen gerekir; en güzel söz Allah’ın kitabı ve kelamıdır. Bu nedenle düşünerek ve tefekkür ederek O’nun kitabını okumalısın. Umulur ki Allah sana anlayış ve idrak nasip eder.” (a.g.e. ve c., s.272)
“Allah katında kurtuluşa eren, nefsinin taşkınlığından kendini koruyandır.” (a.g.e. ve c., s.273)